Diabetes type 1 uitgelegd

Wat is diabetes type 1?

Diabetes type 1, vroeger ook wel "jeugddiabetes" of "insuline-afhankelijke diabetes" genoemd, is een auto-immuunziekte. Bij deze aandoening valt het afweersysteem van het lichaam de bètacellen in de alvleesklier aan en vernietigt deze. Bètacellen zijn de cellen die insuline produceren.

Insuline is een hormoon dat essentieel is voor het leven. Het zorgt ervoor dat glucose (suiker) uit het bloed naar de cellen kan worden getransporteerd, waar het als brandstof wordt gebruikt. Zonder insuline kan het lichaam geen glucose gebruiken en hoopt suiker zich op in het bloed.

Bij diabetes type 1 is de insulineproductie volledig of bijna volledig gestopt. Dit betekent dat mensen met type 1 diabetes levenslang insuline moeten toedienen via injecties of een insulinepomp. Zonder insuline is diabetes type 1 fataal.

Feiten over diabetes type 1

• Ongeveer 10% van alle mensen met diabetes heeft type 1
• In Nederland leven circa 120.000 mensen met type 1 diabetes
• Het kan op elke leeftijd ontstaan, maar vaak bij kinderen en jongvolwassenen
• De incidentie neemt wereldwijd toe met 3-4% per jaar
• Het is niet te voorkomen en (nog) niet te genezen

Verschil met diabetes type 2

Hoewel beide aandoeningen "diabetes" heten en beide te maken hebben met bloedsuikerregulatie, zijn type 1 en type 2 diabetes fundamenteel verschillende ziekten.

Bij type 2 diabetes is vaak sprake van insulineresistentie: het lichaam maakt nog wel insuline, maar de cellen reageren er minder goed op. Bij type 1 is het probleem dat er helemaal geen insuline meer wordt aangemaakt.

LADA: een tussenvorm

LADA (Latent Autoimmune Diabetes in Adults) is een vorm van auto-immuundiabetes die op latere leeftijd ontstaat, meestal na het 30e jaar. Het wordt soms verward met type 2 diabetes, maar is eigenlijk een langzaam ontwikkelende vorm van type 1. Mensen met LADA hebben uiteindelijk ook insuline nodig.

Oorzaken en risicofactoren

De exacte oorzaak van diabetes type 1 is nog niet volledig bekend. We weten dat het een auto-immuunziekte is, maar waarom het afweersysteem de bètacellen aanvalt, is niet helemaal duidelijk.

Genetische factoren

Er is een genetische component bij diabetes type 1:

• Bepaalde genen (vooral HLA-genen) verhogen het risico
• Als een ouder type 1 heeft, is het risico voor het kind 2-6%
• Bij een identieke tweeling met type 1 heeft de ander 30-50% kans
• Het risico in de algemene bevolking is ongeveer 0,4%

Genetica alleen verklaart echter niet alles. De meerderheid van mensen met type 1 diabetes heeft geen familieleden met de ziekte.

Omgevingsfactoren

Onderzoekers denken dat omgevingsfactoren het auto-immuunproces kunnen triggeren bij genetisch gevoelige mensen:

• Virusinfecties: Bepaalde virussen (zoals enterovirussen) worden onderzocht als mogelijke trigger
• Vroege voeding: Vroege blootstelling aan koemelk of gluten wordt bestudeerd
• Vitamine D: Lage vitamine D-spiegels worden geassocieerd met hoger risico
• Darmflora: De samenstelling van darmbacteriën kan een rol spelen
• Geografische factoren: Type 1 komt vaker voor in noordelijke landen

Symptomen herkennen

De symptomen van diabetes type 1 ontwikkelen zich meestal snel, binnen enkele dagen tot weken. Dit is anders dan bij type 2, waar symptomen geleidelijk over maanden tot jaren ontstaan.

Klassieke symptomen (de 4 P's)

• Polyurie: Veel en vaak plassen, ook 's nachts
• Polydipsie: Extreme dorst, niet te stillen
• Polyfagie: Veel honger, ondanks veel eten
• Pondverlies: Onverklaarbaar gewichtsverlies

Andere symptomen

• Extreme vermoeidheid en zwakte
• Wazig zien
• Prikkelbaarheid en stemmingswisselingen
• Langzaam genezende wondjes
• Terugkerende infecties (blaas, huid, schimmel)
• Bij kinderen: bedplassen terwijl ze zindelijk waren

Alarmsymptomen: diabetische ketoacidose

Zonder behandeling kan diabetes type 1 snel leiden tot diabetische ketoacidose (DKA), een levensbedreigende complicatie. Dit kan soms de eerste presentatie van type 1 diabetes zijn.

Diagnose

De diagnose diabetes type 1 wordt gesteld op basis van bloedonderzoek en de klinische presentatie.

Bloedsuikertests

• Willekeurige glucose: Boven 11,1 mmol/L met symptomen wijst op diabetes
• Nuchtere glucose: 7,0 mmol/L of hoger bevestigt diabetes
• HbA1c: 48 mmol/mol of hoger (maar kan misleidend zijn bij snelle ontwikkeling)

Specifieke tests voor type 1

Om onderscheid te maken tussen type 1 en type 2 worden aanvullende tests gedaan:

• Auto-antilichamen: Antilichamen tegen bètacellen (GAD, IA-2, IAA, ZnT8) bevestigen auto-immuundiabetes
• C-peptide: Meet de eigen insulineproductie; bij type 1 is dit laag of afwezig
• Ketonen: Vaak verhoogd bij diagnose type 1

Na de diagnose word je doorverwezen naar een diabetoloog of diabetesteam voor specialistische begeleiding. Lees meer over wanneer je naar een diabetoloog gaat.

Behandeling met insuline

Mensen met diabetes type 1 hebben levenslang insuline nodig. Het doel van de behandeling is om de bloedsuiker zo normaal mogelijk te houden en complicaties te voorkomen.

Soorten insuline

• Snelwerkende insuline (bolus): Werkt binnen 15 minuten, gebruikt bij maaltijden en correcties
• Kortwerkende insuline: Werkt na 30 minuten, duurt 6-8 uur
• Middellangwerkende insuline: Werkt na 1-2 uur, duurt 12-18 uur
• Langwerkende insuline (basaal): Werkt geleidelijk, duurt 24 uur of langer

Insulineschema's

Er zijn verschillende manieren om insuline toe te dienen:

• Basis-bolus schema: Eén of twee injecties langwerkende insuline per dag (basis) plus snelwerkende insuline bij elke maaltijd (bolus). Dit is het meest voorkomende schema.
• Insulinepomp: Continu snelwerkende insuline via een klein apparaatje. Biedt meer flexibiliteit en precisie.
• Hybride closed-loop systeem: Insulinepomp gekoppeld aan continue glucosemeter, die automatisch de insulinedosering aanpast.

Meer informatie over insuline en andere medicijnen vind je in ons artikel over diabetesmedicatie.

Koolhydraten tellen

Bij diabetes type 1 is het belangrijk om de hoeveelheid koolhydraten in je maaltijd te kennen, zodat je de juiste hoeveelheid insuline kunt berekenen:

• Leer welke voedingsmiddelen koolhydraten bevatten
• Gebruik een koolhydraat-insuline ratio (bijv. 1 eenheid per 10 gram koolhydraten)
• Weeg voeding af of leer portiegrootten inschatten
• Gebruik apps of tabellen om koolhydraten te berekenen

Bloedsuiker meten en monitoren

Regelmatige bloedsuikercontrole is essentieel bij diabetes type 1. Het helpt je om insulinedoseringen aan te passen en problemen vroeg te signaleren.

Vingerprik

De traditionele methode waarbij je een druppel bloed uit je vinger gebruikt:

• Meet voor en na maaltijden, voor slapen, bij symptomen
• 4-8 keer per dag is gebruikelijk bij type 1
• Streefwaarden: 4-7 mmol/L nuchter, <10 mmol/L na maaltijd

Continue glucosemeter (CGM)

Steeds meer mensen met type 1 gebruiken een continue glucosemeter:

• Een sensor onder de huid meet continu de glucosewaarde
• Geeft elke 1-5 minuten een waarde door aan je telefoon of reader
• Toont trends: stijgend, dalend of stabiel
• Alarmen waarschuwen bij te hoge of te lage waarden
• Vermindert het aantal vingerprikken

Time in Range

Een moderne manier om glucosecontrole te beoordelen is "Time in Range" (TIR):

• Doel: Minimaal 70% van de tijd in het streefbereik (3,9-10 mmol/L)
• Te laag (<3,9 mmol/L): Maximaal 4% van de tijd
• Te hoog (>10 mmol/L): Maximaal 25% van de tijd

Leven met diabetes type 1

Diabetes type 1 vraagt om dagelijkse aandacht, maar met goede zorg kun je een volledig en actief leven leiden. Veel mensen met type 1 bereiken topniveau in sport, werk en andere activiteiten.

Dagelijks management

• Meerdere keren per dag bloedsuiker meten of CGM gebruiken
• Insuline toedienen bij maaltijden en correcties
• Koolhydraten inschatten en tellen
• Aanpassen aan beweging, ziekte en stress
• Altijd snelle suikers bij je hebben voor hypo's

Sport en beweging

Sporten is goed en mogelijk met type 1 diabetes, maar vraagt extra aandacht:

• Beweging verlaagt de bloedsuiker en verbetert insulinegevoeligheid
• Pas insulinedosering aan voor, tijdens en na sport
• Houd snelle suikers bij de hand
• Meet vaker rondom inspanning
• Leer je eigen reactiepatroon kennen

Voeding

Er is geen speciaal "diabetesdieet" nodig, maar aandacht voor voeding helpt wel:

• Gevarieerd en gezond eten (zoals iedereen zou moeten)
• Koolhydraten tellen voor insulinedosering
• Let op timing: insuline voor de maaltijd geven
• Alcohol met mate en met voorzorg (kan hypo veroorzaken)

Lees meer in ons artikel over diabetes en leefstijl.

Psychische aspecten

Leven met een chronische ziekte kan mentaal zwaar zijn:

• Diabetes distress: frustratie en overbelasting door dagelijks management
• Angst voor hypo's of complicaties
• Depressie komt vaker voor bij mensen met diabetes
• Eet- en gedragsstoornissen gerelateerd aan diabetes (diabulimie)

Praat met je diabetesteam als je psychische klachten hebt. Er zijn gespecialiseerde hulpverleners voor diabetesgerelateerde mentale zorg.

Mogelijke complicaties

Net als bij type 2 diabetes kan langdurig verhoogde bloedsuiker leiden tot complicaties. Goede bloedsuikercontrole vermindert dit risico aanzienlijk.

Acute complicaties

• Hypoglykemie: Te lage bloedsuiker door te veel insuline, te weinig eten of veel beweging
• Hyperglykemie: Te hoge bloedsuiker door te weinig insuline
• Ketoacidose: Ernstige complicatie bij insulinetekort

Langetermijncomplicaties

Bij langdurig onvoldoende gereguleerde diabetes kunnen ontstaan:

• Retinopathie: Schade aan het netvlies van de ogen
• Nefropathie: Nierschade
• Neuropathie: Zenuwschade (tintelingen, gevoelloosheid)
• Hart- en vaatziekten: Verhoogd risico op hartinfarct en beroerte
• Voetproblemen: Door combinatie van zenuw- en vaatschade

Lees meer in ons artikel over diabetescomplicaties.

Onderzoek en toekomst

Er wordt veel onderzoek gedaan naar betere behandelingen en mogelijk zelfs genezing van diabetes type 1.

Huidige ontwikkelingen

• Artificial pancreas: Geautomatiseerde insulinesystemen die steeds beter worden
• Betere sensoren: Langere levensduur, hogere nauwkeurigheid
• Slimme insulines: Insuline die alleen werkt bij hoge bloedsuiker
• Alternatieve toediening: Orale insuline, inhalatie-insuline

Onderzoek naar genezing

• Stamceltherapie: Nieuwe bètacellen kweken uit stamcellen
• Immuuntherapie: Het auto-immuunproces stoppen of omkeren
• Eilandjestransplantatie: Donorcellen transplanteren
• Gentherapie: Cellen herprogrammeren om insuline te maken

Hoewel genezing nog niet mogelijk is, worden de behandelmogelijkheden steeds beter. Met de huidige technologie kunnen veel mensen met type 1 diabetes uitstekende bloedsuikercontrole bereiken.

Veelgestelde vragen

Conclusie

Diabetes type 1 is een auto-immuunziekte die levenslange behandeling met insuline vereist. Hoewel het een ingrijpende diagnose is, kunnen mensen met type 1 diabetes met moderne behandelingen en technologie een volledig en actief leven leiden.

Het belangrijkste is goede begeleiding door een gespecialiseerd diabetesteam, regelmatige controles, en het leren omgaan met de dagelijkse uitdagingen van bloedsuikermanagement. Met de juiste zorg en ondersteuning zijn de vooruitzichten voor mensen met type 1 diabetes beter dan ooit.

Heb je vragen over diabetes type 1 of zoek je specialistische begeleiding? Neem contact op met een diabetoloog in jouw regio.