Diabetescomplicaties: ogen, nieren, zenuwen en hart

Hoe ontstaan diabetescomplicaties?

Diabetescomplicaties ontstaan door langdurige blootstelling aan hoge bloedsuikerspiegels. Glucose in het bloed kan, wanneer de waarden te hoog zijn, schade veroorzaken aan de wanden van bloedvaten en aan zenuwweefsel.

Microvasculaire complicaties

Dit zijn complicaties van de kleine bloedvaten (haarvaten). Ze omvatten:

• Retinopathie: Schade aan de kleine bloedvaten in het netvlies van de ogen
• Nefropathie: Schade aan de kleine bloedvaten in de nieren
• Neuropathie: Schade aan zenuwen, vaak door aantasting van de bloedvaten die de zenuwen voeden

Macrovasculaire complicaties

Dit zijn complicaties van de grote bloedvaten, waarbij aderverkalking (atherosclerose) sneller ontstaat:

• Coronaire hartziekte: Vernauwing van de kransslagaders van het hart
• Cerebrovasculaire aandoeningen: Beroerte door vernauwing van hersenbloedvaten
• Perifeer vaatlijden: Vernauwing van bloedvaten in de benen

Lees meer over het herkennen van hoge bloedsuiker en wat je eraan kunt doen.

Oogcomplicaties (diabetische retinopathie)

Diabetische retinopathie is een van de meest voorkomende complicaties en de belangrijkste oorzaak van blindheid bij volwassenen in de werkende leeftijd. Het ontstaat door schade aan de kleine bloedvaten in het netvlies (retina).

Stadia van retinopathie

• Milde niet-proliferatieve retinopathie: Kleine uitstulpingen (microaneurysma's) in de vaatwanden. Meestal geen symptomen.
• Matige niet-proliferatieve retinopathie: Meer bloedvatschade, kleine bloedinkjes en vocht in het netvlies.
• Ernstige niet-proliferatieve retinopathie: Veel bloedvaten raken afgesloten, netvlies krijgt onvoldoende zuurstof.
• Proliferatieve retinopathie: Nieuwe, fragiele bloedvaten groeien. Deze kunnen bloeden en littekens veroorzaken.

Macula-oedeem

Bij macula-oedeem hoopt vocht zich op in het centrale deel van het netvlies (de gele vlek of macula). Dit kan in elk stadium van retinopathie optreden en veroorzaakt wazig zien of vervormd zien.

Symptomen van oogproblemen

• Wazig of verminderd zien
• Vlekken of "vliegende mugjes" in het gezichtsveld
• Moeite met lezen of gezichten herkennen
• Kleuren zien er anders uit
• Lege of donkere gebieden in het gezichtsveld

Behandeling van retinopathie

• Goede bloedsuiker- en bloeddrukcontrole: Vertraagt progressie
• Laserbehandeling: Vernietigt abnormale bloedvaten en vermindert zwelling
• Anti-VEGF injecties: Medicijnen in het oog die nieuwe vaatgroei remmen
• Vitrectomie: Operatie bij ernstige bloedingen of loslating netvlies

Niercomplicaties (diabetische nefropathie)

Diabetische nefropathie is schade aan de kleine bloedvaten in de nieren, waardoor de filterfunctie van de nieren achteruitgaat. Het is de meest voorkomende oorzaak van nierfalen in Nederland.

Hoe werken de nieren?

De nieren filteren afvalstoffen uit het bloed en produceren urine. In elke nier zitten ongeveer een miljoen kleine filterunits (glomeruli). Bij diabetes kunnen deze filters beschadigd raken door hoge bloedsuiker en hoge bloeddruk.

Stadia van nierziekte

Vroege tekenen

• Microalbuminurie: Kleine hoeveelheden eiwit in de urine (vroegste teken)
• Macroalbuminurie: Grotere hoeveelheden eiwit in de urine
• Verhoogd creatinine: Teken van verminderde nierfunctie

Symptomen bij gevorderde nierziekte

• Vermoeidheid en zwakte
• Zwelling in enkels, voeten of handen (oedeem)
• Schuimende urine
• Verminderde eetlust en misselijkheid
• Moeilijk concentreren
• Jeuk

Behandeling en preventie

• Bloedsuikercontrole: Essentieel om verdere schade te voorkomen
• Bloeddrukcontrole: Streef naar <130/80 mmHg
• ACE-remmers of ARB's: Medicijnen die de nieren extra beschermen
• SGLT2-remmers: Nieuwe diabetesmedicijnen met nierbeschermend effect
• Minder zout: Helpt de bloeddruk verlagen
• Niet roken: Roken versnelt nierschade

Moderne diabetesmedicatie zoals SGLT2-remmers biedt extra bescherming voor de nieren.

Zenuwschade (diabetische neuropathie)

Diabetische neuropathie is schade aan de zenuwen door langdurig verhoogde bloedsuiker. Ongeveer de helft van alle mensen met diabetes krijgt op enig moment te maken met neuropathie. Het kan verschillende vormen aannemen.

Perifere neuropathie

De meest voorkomende vorm, die vooral de zenuwen in de voeten en benen aantast, en soms ook in de handen en armen ("handschoen-en-sok" patroon).

• Tintelingen, prikkelingen of brandend gevoel
• Gevoelloosheid of verminderd gevoel
• Scherpe, stekende pijn (vooral 's nachts)
• Overgevoeligheid voor aanraking
• Spierzwakte in voeten of handen
• Balansproblemen

Autonome neuropathie

Aantasting van de zenuwen die onbewuste lichaamsfuncties regelen:

• Hart: Snelle hartslag in rust, duizeligheid bij opstaan
• Maag-darm: Misselijkheid, vol gevoel, diarree of verstopping (gastroparese)
• Blaas: Niet volledig kunnen plassen, urine-incontinentie
• Seksueel: Erectieproblemen bij mannen, droogheid bij vrouwen
• Zweetstoornissen: Te veel of te weinig zweten
• Hypo-onbewustheid: Niet meer voelen wanneer bloedsuiker te laag wordt

Focale neuropathie

Plotselinge aantasting van één zenuw of groep zenuwen:

• Dubbelzien of moeite met focussen
• Halfzijdige aangezichtsverlamming (Bell's palsy)
• Plotselinge pijn in bovenbeen, heup of onderrug
• Pijn of zwakte in één hand of voet

Behandeling van neuropathie

• Bloedsuikercontrole: Voorkomt verdere schade (bestaande schade is vaak niet omkeerbaar)
• Pijnmedicatie: Antidepressiva, anti-epileptica, pijnstillers
• Capsaïne crème: Kan plaatselijk helpen bij pijn
• Fysiotherapie: Voor spierzwakte en balansproblemen
• Podotherapie: Speciale schoenen en inlegzolen

Hart- en vaatziekten

Mensen met diabetes hebben 2-4 keer zoveel kans op hart- en vaatziekten als mensen zonder diabetes. Hart- en vaatziekten zijn de belangrijkste doodsoorzaak bij mensen met diabetes.

Waarom hoger risico?

Diabetes versnelt aderverkalking (atherosclerose) door:

• Schade aan de binnenwand van bloedvaten door hoge bloedsuiker
• Verhoogde ontstekingsactiviteit
• Ongunstige veranderingen in bloedvetwaarden
• Verhoogde bloedstollingsneiging
• Vaak samengaand met hoge bloeddruk en overgewicht

Hart- en vaataandoeningen bij diabetes

• Coronaire hartziekte: Vernauwing van de kransslagaders kan leiden tot angina pectoris (pijn op de borst) of een hartinfarct.
• Hartfalen: Het hart pompt niet goed genoeg. Bij diabetes 2-5 keer vaker.
• Beroerte: Afsluiting of bloeding in de hersenen door vaatproblemen.
• Perifeer arterieel vaatlijden: Vernauwde beenvaten veroorzaken pijn bij lopen (claudicatio).

Risicoverlagende maatregelen

• Bloedsuikercontrole: HbA1c op streefwaarde houden
• Bloeddruk: Streef naar <130/80 mmHg
• Cholesterol: LDL-cholesterol verlagen met statines
• Stoppen met roken: Roken is de belangrijkste vermijdbare risicofactor
• Gezond gewicht: Afvallen bij overgewicht
• Beweging: Minimaal 150 minuten per week
• Medicatie: Aspirine, statines, bloeddrukverlagers indien geïndiceerd

Lees meer over diabetes en leefstijl en hoe gezonde gewoonten complicaties kunnen voorkomen.

Voetproblemen (diabetische voet)

De diabetische voet is een combinatie van zenuwschade (neuropathie) en vaatproblemen die kan leiden tot ernstige wonden, infecties en in het ergste geval amputatie. Dit is een van de meest gevreesde complicaties, maar grotendeels te voorkomen.

Waarom zijn voeten kwetsbaar?

• Gevoelsverlies: Door neuropathie voelt men geen blaren, snijwonden of drukplekken
• Slechte doorbloeding: Wonden genezen langzamer
• Veranderde voetstand: Zenuwschade kan leiden tot klauwtenen of andere misvormingen
• Droge huid: Door autonome neuropathie; maakt huid kwetsbaar voor scheurtjes

Symptomen en waarschuwingssignalen

• Tintelingen, prikkelingen of gevoelloosheid in de voeten
• Wonden die niet of traag genezen
• Roodheid, warmte of zwelling
• Eeltvorming op ongebruikelijke plekken
• Verkleuringen (zwart, blauw, wit)
• Koude voeten of ontbrekende voetpols
• Pijn bij lopen die stopt bij rusten (etalagebenen)

Dagelijkse voetverzorging

• Controleer dagelijks je voeten op wondjes, blaren, rode plekken
• Gebruik een spiegel of vraag hulp voor de onderkant
• Was voeten dagelijks met lauw water, droog goed af (ook tussen de tenen)
• Smeer in met neutrale crème, niet tussen de tenen
• Knip nagels recht af, niet te kort
• Draag goed passende schoenen en sokken zonder naden
• Loop nooit op blote voeten
• Controleer schoenen op steentjes of oneffenheden

Andere complicaties

Huidproblemen

Mensen met diabetes zijn gevoeliger voor bepaalde huidaandoeningen:

• Bacteriële infecties (steenpuisten, abcessen)
• Schimmelinfecties (voetschimmel, vaginale schimmelinfecties)
• Droge, jeukende huid
• Diabetische dermopathie (bruine vlekken op de schenen)
• Acanthosis nigricans (donkere, fluweelachtige plekken in huidplooien)

Tandvlees en gebit

Diabetes verhoogt het risico op:

• Tandvleesontsteking (gingivitis) en parodontitis
• Monddroogheid (door hoge bloedsuiker en medicijnen)
• Schimmelinfecties in de mond
• Slechte wondgenezing na tandheelkundige ingrepen

Regelmatige tandartscontrole (minimaal tweemaal per jaar) is belangrijk.

Gehoor

Gehoorverlies komt vaker voor bij mensen met diabetes, mogelijk door schade aan kleine bloedvaten en zenuwen in het binnenoor.

Cognitie en dementie

Mensen met diabetes type 2 hebben een verhoogd risico op:

• Vasculaire dementie (door vaatschade in de hersenen)
• Ziekte van Alzheimer
• Milde cognitieve achteruitgang

Goede bloedsuiker- en bloeddrukcontrole helpt dit risico te verlagen.

Depressie en psychische klachten

Leven met een chronische ziekte als diabetes verhoogt het risico op depressie en diabetes-distress. Andersom kan depressie de bloedsuikercontrole verslechteren. Bespreek psychische klachten met je diabetesteam.

Preventie: complicaties voorkomen

Het goede nieuws: veel diabetescomplicaties zijn te voorkomen of te vertragen met goede zorg en een gezonde leefstijl.

De belangrijkste pijlers

1. Bloedsuikercontrole

• Houd je HbA1c onder de streefwaarde (meestal <53 mmol/mol)
• Meet regelmatig je bloedsuiker of gebruik een continue glucosemeter
• Neem medicatie zoals voorgeschreven
• Elke 1% (11 mmol/mol) daling van HbA1c vermindert het risico op complicaties met 25-40%

2. Bloeddrukcontrole

• Streef naar <130/80 mmHg (of persoonlijke streefwaarde)
• Minder zout eten
• Medicatie gebruiken indien nodig

3. Cholesterolbehandeling

• Statines verlagen LDL-cholesterol en beschermen tegen hart- en vaatziekten
• De meeste mensen met diabetes type 2 boven 40 jaar krijgen een statine

4. Niet roken

• Roken verdubbelt het risico op hart- en vaatziekten bij diabetes
• Roken versnelt ook nier-, oog- en zenuwschade
• Stoppen met roken is het meest effectieve wat je kunt doen

5. Gezond gewicht en beweging

• Streef naar een gezond gewicht (BMI <25)
• Minimaal 150 minuten matige beweging per week
• Beperk langdurig zitten

Bij prediabetes kunnen leefstijlveranderingen voorkomen dat diabetes en dus complicaties ontstaan.

Screening en controles

Regelmatige screening op complicaties is essentieel, omdat veel complicaties in een vroeg stadium geen symptomen geven. Vroege opsporing betekent vroege behandeling en betere uitkomsten.

Aanbevolen controles

Wanneer starten met screening?

• Type 2 diabetes: Vanaf diagnose, omdat de ziekte vaak al jaren onopgemerkt aanwezig was
• Type 1 diabetes: 5 jaar na diagnose of vanaf 11 jaar (bij kinderen)

Een diabetoloog coördineert deze controles en verwijst waar nodig naar oogarts, nefroloog of podotherapeut. Weet je niet wanneer je naar een diabetoloog moet gaan? Lees onze uitgebreide gids.

Behandelmogelijkheden

Hoewel voorkomen beter is dan genezen, zijn er voor de meeste complicaties behandelingen beschikbaar, vooral als ze vroeg worden ontdekt.

Behandeling per complicatie

• Retinopathie: Laserbehandeling, anti-VEGF injecties in het oog, in ernstige gevallen operatie (vitrectomie)
• Nefropathie: Strikte bloeddrukcontrole, ACE-remmers of ARB's, SGLT2-remmers. Bij ernstig nierfalen: dialyse of niertransplantatie
• Neuropathie: Pijnmedicatie (antidepressiva, anti-epileptica), capsaïne crème, fysiotherapie. Bestaande zenuwschade is meestal niet omkeerbaar
• Hart- en vaatziekten: Medicatie (statines, bloeddrukverlagers, plaatjesremmers), dotteren/stent, bypass-operatie
• Voetproblemen: Wondverzorging, antibiotica bij infectie, vaatoperaties, therapeutisch schoeisel. Bij ernstige gevallen: amputatie

Zowel bij diabetes type 1 als type 2 geldt: hoe eerder een complicatie wordt ontdekt, hoe beter de behandelmogelijkheden.

Veelgestelde vragen

Conclusie

Diabetescomplicaties zijn serieuze aandoeningen die de kwaliteit van leven sterk kunnen beïnvloeden. Maar het belangrijkste bericht is hoopvol: de meeste complicaties zijn te voorkomen of te vertragen met goede zorg.

De sleutels zijn:

• Goede bloedsuikercontrole
• Bloeddruk en cholesterol op streefwaarde houden
• Niet roken
• Gezond eten en voldoende bewegen
• Regelmatige controles om problemen vroeg op te sporen

Met moderne behandelingen en technologie is het voor de meeste mensen met diabetes mogelijk om complicaties te voorkomen en een lang, gezond leven te leiden. Werk samen met je diabetesteam om jouw persoonlijke risico's te bespreken en een plan te maken.