Diabetesmedicatie: metformine, insuline en GLP-1

Overzicht diabetesmedicatie

De behandeling van diabetes is de afgelopen jaren enorm veranderd. Waar vroeger alleen metformine, sulfonylureumderivaten en insuline beschikbaar waren, zijn er nu diverse nieuwe medicijnklassen bijgekomen die niet alleen de bloedsuiker verlagen maar ook het hart en de nieren beschermen. Bij prediabetes kan vroege behandeling voorkomen dat diabetes ontstaat.

Medicijnen voor type 2 diabetes

Bij diabetes type 2 begint de behandeling meestal met leefstijlaanpassingen en metformine. Afhankelijk van de bloedsuikercontrole, bijkomende aandoeningen en persoonlijke factoren kunnen andere medicijnen worden toegevoegd.

Medicijnen voor type 1 diabetes

Bij diabetes type 1 is insuline altijd noodzakelijk omdat de alvleesklier geen insuline meer aanmaakt. Soms worden aanvullend SGLT2-remmers voorgeschreven.

Metformine

Metformine is al meer dan 60 jaar in gebruik en blijft het eerstekeuze medicijn voor diabetes type 2. Het is veilig, effectief, goedkoop en heeft zelfs enkele extra voordelen.

Hoe werkt metformine?

• Vermindert glucoseproductie door de lever: De lever maakt minder suiker aan, vooral 's nachts
• Verbetert insulinegevoeligheid: Cellen reageren beter op insuline
• Vermindert glucose-opname in de darmen: Minder suiker komt in het bloed

Voordelen van metformine

• Effectief: verlaagt HbA1c met gemiddeld 1-1,5%
• Gewichtsneutraal of licht gewichtsverlies
• Geen hypoglykemie (te lage bloedsuiker) bij alleen metformine-gebruik
• Mogelijk beschermend effect op hart en vaten
• Goedkoop en breed beschikbaar
• Lange ervaring met veiligheid

Bijwerkingen

De meest voorkomende bijwerkingen zijn maagdarmklachten:

• Misselijkheid en verminderde eetlust
• Diarree of losse ontlasting
• Buikpijn of opgeblazen gevoel
• Metaalachtige smaak in de mond

Deze klachten verminderen meestal na een paar weken en kunnen worden beperkt door langzaam op te bouwen en metformine bij de maaltijd te nemen. Er bestaat ook een "slow release" variant die minder maagdarmklachten geeft.

Wanneer niet gebruiken?

• Ernstig verminderde nierfunctie (eGFR <30)
• Ernstige leverziekte
• Acute ziekte met risico op uitdroging
• Voor een operatie of contrast-onderzoek (tijdelijk stoppen)
• Overmatig alcoholgebruik

Sulfonylureumderivaten (SU-derivaten)

Sulfonylureumderivaten zijn een van de oudste klassen diabetesmedicijnen. Ze stimuleren de alvleesklier om meer insuline af te geven, onafhankelijk van de bloedsuikerspiegel.

Voorbeelden

• Gliclazide (Diamicron)
• Glimepiride (Amaryl)
• Tolbutamide

Voordelen

• Snel werkzaam en effectief (HbA1c-daling 1-1,5%)
• Goedkoop
• Gemakkelijk in gebruik (tabletten)

Nadelen en bijwerkingen

• Risico op hypoglykemie: Omdat ze altijd insuline stimuleren, ook als de bloedsuiker normaal is. Lees meer over lage bloedsuiker
• Gewichtstoename: Gemiddeld 2-3 kg
• Verminderde effectiviteit na verloop van tijd: De alvleesklier kan "uitgeput" raken

Sulfonylureumderivaten worden minder vaak voorgeschreven dan vroeger, omdat nieuwere medicijnen vaak veiliger zijn en extra voordelen hebben.

GLP-1 agonisten (Ozempic, Victoza, Trulicity)

GLP-1 agonisten zijn een relatief nieuwe klasse medicijnen die zeer populair is geworden. Ze bootsen het darmhormoon GLP-1 na en hebben indrukwekkende effecten op bloedsuiker, gewicht en hart- en vaatziekten.

Voorbeelden

• Semaglutide (Ozempic): Wekelijkse injectie
• Liraglutide (Victoza): Dagelijkse injectie
• Dulaglutide (Trulicity): Wekelijkse injectie
• Tirzepatide (Mounjaro): Wekelijkse injectie, nieuwste generatie
• Semaglutide tablet (Rybelsus): Dagelijkse tablet

Hoe werken GLP-1 agonisten?

• Stimuleren insulineafgifte: Alleen wanneer de bloedsuiker hoog is (glucose-afhankelijk)
• Remmen glucagon: De lever maakt minder suiker aan
• Vertragen maagontlediging: Voedsel blijft langer in de maag
• Verminderen eetlust: Werken op de hersenen en geven een vol gevoel

Voordelen

• Effectieve bloedsuikerverlaging: HbA1c-daling van 1-2%
• Significant gewichtsverlies: Gemiddeld 4-7 kg, soms meer
• Laag risico op hypoglykemie: Werken alleen bij hoge bloedsuiker
• Bescherming tegen hart- en vaatziekten: Bewezen vermindering van hartinfarcten en beroertes
• Mogelijk nierbeschermend effect

Bijwerkingen

De meest voorkomende bijwerkingen zijn maagdarmklachten:

• Misselijkheid (vooral in het begin)
• Braken
• Diarree of verstopping
• Buikpijn

Deze bijwerkingen verminderen meestal na een paar weken. Begin met een lage dosis en bouw langzaam op.

Wanneer niet gebruiken?

• Voorgeschiedenis van medullair schildkliercarcinoom of MEN2-syndroom
• Ernstige maagdarmziekten (zoals gastroparese)
• Voorgeschiedenis van pancreatitis (voorzichtigheid)

SGLT2-remmers

SGLT2-remmers zijn een andere moderne medicijnklasse die via een uniek mechanisme werkt: ze laten de nieren extra glucose uitscheiden via de urine.

Voorbeelden

• Dapagliflozine (Forxiga)
• Empagliflozine (Jardiance)
• Canagliflozine (Invokana)
• Ertugliflozine (Steglatro)

Hoe werken SGLT2-remmers?

Normaal nemen de nieren alle glucose uit de voorurine terug op in het bloed. SGLT2-remmers blokkeren dit transporteiwit, waardoor 60-90 gram glucose per dag via de urine wordt uitgescheiden. Dit is vergelijkbaar met 240-360 kilocalorieën per dag.

Voordelen

• Effectieve bloedsuikerverlaging: HbA1c-daling van 0,5-1%
• Gewichtsverlies: Gemiddeld 2-3 kg
• Bloeddrukverlaging: Gemiddeld 3-5 mmHg systolisch
• Uitstekende hartbescherming: Vooral tegen hartfalen
• Sterke nierbescherming: Vertragen achteruitgang nierfunctie
• Laag risico op hypoglykemie

Vanwege de hart- en nierbescherming worden SGLT2-remmers nu ook voorgeschreven aan mensen met hartfalen of nierziekte, zelfs zonder diabetes. Lees meer over diabetescomplicaties en hoe je ze kunt voorkomen.

Bijwerkingen

• Genitale schimmelinfecties: Door de verhoogde suiker in de urine (vooral bij vrouwen)
• Urineweginfecties: Vaker plassen maakt gevoeliger
• Meer plassen: Vooral in het begin
• Uitdroging: Vooral bij ouderen, warm weer of ziekte
• Euglykemische ketoacidose: Zeldzaam maar ernstig, vooral bij type 1 of weinig eten

DPP-4 remmers (gliptines)

DPP-4 remmers versterken de werking van het lichaamseigen GLP-1 door het enzym dat GLP-1 afbreekt te remmen. Ze zijn minder krachtig dan GLP-1 agonisten maar worden oraal ingenomen.

Voorbeelden

• Sitagliptine (Januvia)
• Linagliptine (Trajenta)
• Saxagliptine (Onglyza)
• Alogliptine (Vipidia)

Voordelen

• Gemakkelijk in gebruik (eenmaal daags tablet)
• Laag risico op hypoglykemie
• Gewichtsneutraal
• Weinig bijwerkingen
• Kunnen bij nierfunctiestoornis (met dosisaanpassing)

Nadelen

• Matige effectiviteit: HbA1c-daling 0,5-0,8%
• Geen bewezen hart- of nierbescherming
• Duurder dan metformine of SU-derivaten

DPP-4 remmers worden minder vaak voorgeschreven dan vroeger, omdat GLP-1 agonisten en SGLT2-remmers effectiever zijn en extra voordelen bieden.

Insuline

Insuline is het oudste en meest effectieve diabetesmedicijn. Bij type 1 diabetes is het altijd nodig, bij type 2 wordt het ingezet wanneer andere medicijnen onvoldoende werken.

Soorten insuline

Insulineschema's

• Basis-bolus: Langwerkende insuline 1-2x per dag (basis) + snelwerkende bij maaltijden (bolus). Meest flexibel, standaard bij type 1.
• Alleen basale insuline: Eenmaal daags langwerkende insuline, vaak eerste stap bij type 2.
• Mix-insuline: Combinatie van snelwerkend en middellangwerkend in één injectie, 2x per dag.
• Insulinepomp: Continue toediening van snelwerkende insuline via een klein apparaatje.

Bijwerkingen van insuline

• Hypoglykemie: Te lage bloedsuiker is de belangrijkste bijwerking. Lees meer over hypoglykemie
• Gewichtstoename: Insuline is een anabool hormoon
• Reacties op injectieplaats: Roodheid, jeuk, verharding (lipodystrofie)
• Oedeem: Vochtophoping, vooral bij starten insuline

Insuline toedienen

Insuline wordt geïnjecteerd in het onderhuidse vetweefsel:

• Buik (snelste opname), bovenbenen, billen, bovenarmen
• Wissel injectieplaatsen af om verharding te voorkomen
• Gebruik insulinepennen met wegwerpnaalden
• Bewaar aangebroken insuline op kamertemperatuur, voorraad in koelkast

Combinatietherapie

Bij veel mensen met diabetes type 2 is één medicijn niet voldoende om de bloedsuiker goed te reguleren. Combineren van medicijnen uit verschillende klassen is dan effectiever dan de dosis van één medicijn verhogen.

Veelvoorkomende combinaties

• Metformine + SGLT2-remmer: Populaire combinatie met extra hart- en nierbescherming
• Metformine + GLP-1 agonist: Effectief voor bloedsuiker en gewicht
• Metformine + DPP-4 remmer: Makkelijk en goed verdragen
• Metformine + basale insuline: Wanneer tabletten onvoldoende werken
• Triple therapie: Drie medicijnen combineren is niet ongebruikelijk

Combinatiepreparaten

Er zijn ook tabletten die twee medicijnen combineren, zoals:

• Metformine + sitagliptine (Janumet)
• Metformine + dapagliflozine (Xigduo)
• Metformine + empagliflozine (Synjardy)

Welk medicijn wanneer?

De keuze voor een bepaald diabetesmedicijn hangt af van verschillende factoren:

Stap 1: Leefstijl + Metformine

Bijna iedereen met type 2 diabetes start met leefstijlaanpassingen en metformine, tenzij er een contra-indicatie is.

Stap 2: Toevoegen van een tweede medicijn

Bij onvoldoende effect van metformine wordt een tweede medicijn toegevoegd. De keuze hangt af van:

Stap 3 en verder

Als twee medicijnen onvoldoende werken, kan een derde medicijn worden toegevoegd. Uiteindelijk kan insuline nodig zijn, vaak in combinatie met andere medicijnen.

Een diabetoloog kan helpen bij complexe medicatiekeuzes en het instellen van insuline. Lees wanneer je naar een diabetoloog moet gaan.

Omgaan met bijwerkingen

Bijwerkingen van diabetesmedicatie kunnen vervelend zijn, maar zijn vaak te verminderen met de juiste aanpak:

Maagdarmklachten (metformine, GLP-1 agonisten)

• Begin met een lage dosis en bouw langzaam op
• Neem medicatie bij de maaltijd
• Overweeg slow-release metformine
• Geef het tijd: klachten verminderen vaak na weken

Genitale schimmelinfecties (SGLT2-remmers)

• Goede hygiëne van het genitale gebied
• Droog houden na wassen
• Behandel infecties direct met antischimmelmiddel
• Informeer je arts als infecties terugkeren

Hypoglykemie

• Heb altijd snelle suikers bij je
• Eet regelmatig en sla geen maaltijden over
• Wees extra alert bij inspanning of alcohol
• Overleg met je arts over dosisaanpassing

Veelgestelde vragen

Conclusie

De wereld van diabetesmedicatie is de afgelopen jaren enorm veranderd. Naast de klassieke middelen zoals metformine en insuline zijn er nu moderne medicijnen die niet alleen de bloedsuiker verlagen, maar ook het hart en de nieren beschermen en kunnen helpen bij gewichtsverlies.

De keuze voor het juiste medicijn is maatwerk. Het hangt af van uw type diabetes, andere aandoeningen, gewicht, voorkeur voor tabletten of injecties, en uw persoonlijke doelen. Samen met uw arts of diabetoloog kunt u de beste behandeling voor uw situatie bepalen.

Onthoud dat medicatie slechts één deel van de diabetesbehandeling is. Gezonde voeding, beweging en stressmanagement blijven essentieel voor een goede bloedsuikercontrole.