Ketoacidose: alarmsignalen en wat je moet doen
Diabetische ketoacidose (DKA) is een levensbedreigende complicatie die vooral voorkomt bij diabetes type 1. Het herkennen van de alarmsignalen kan levensreddend zijn. In dit artikel leggen we uit wat ketoacidose is, hoe je het herkent, en wat je moet doen.
Noodgeval? Bel direct 112
Bij verdenking op ketoacidose met bewustzijnsdaling, ernstig braken of snelle ademhaling: bel onmiddellijk 112. Wacht niet af.
Vind een diabetoloog voor begeleiding →Wat is ketoacidose?
Diabetische ketoacidose (DKA) is een ernstige, levensbedreigende complicatie van diabetes. Het ontstaat wanneer het lichaam door een tekort aan insuline geen glucose kan gebruiken als brandstof en in plaats daarvan vetten gaat afbreken. Bij deze vetafbraak komen ketonen vrij - zure stoffen die het bloed verzuren.
Het ontstaan van ketoacidose
- Insulinetekort: De cellen krijgen te weinig insuline om glucose binnen te laten
- Glucose stapelt op: Bloedsuiker stijgt omdat glucose niet in de cellen komt
- Vetafbraak: Het lichaam schakelt over op vetten als energiebron
- Ketonvorming: Bij de vetafbraak ontstaan ketonen (ketozuren)
- Verzuring: De ketonen maken het bloed zuur (acidose)
- Uitdroging: De hoge bloedsuiker zorgt voor veel plassen en vochtverlies
Ketoacidose komt het vaakst voor bij diabetes type 1, omdat daar een absoluut insulinetekort bestaat. Bij diabetes type 2 komt het minder vaak voor, maar het kan wel optreden - vooral bij ernstige ziekte of infectie.
Ketoacidose als eerste teken van diabetes
Bij ongeveer 25-30% van de mensen met type 1 diabetes wordt de diagnose gesteld wanneer ze met ketoacidose in het ziekenhuis komen. Dit geldt vooral voor kinderen. De symptomen van diabetes waren vaak al weken aanwezig maar werden niet herkend.
Alarmsignalen herkennen
Ketoacidose ontwikkelt zich meestal in uren tot dagen. Het herkennen van de vroege signalen kan erger voorkomen.
Vroege symptomen
- Extreme dorst: Veel meer drinken dan normaal
- Veel plassen: Frequenter naar het toilet
- Hoge bloedsuiker: Vaak boven 14 mmol/L, soms boven 20-30 mmol/L
- Moeheid: Onverklaarbare vermoeidheid
- Wazig zien: Verslechterd zicht
Deze symptomen lijken op hyperglykemie (hoge bloedsuiker), maar bij ketoacidose worden ze ernstiger.
Ernstige symptomen (direct actie nodig)
- Misselijkheid en braken: Kan ernstig zijn en uitdroging verergeren
- Buikpijn: Vaak heftige pijn in de bovenbuik
- Snelle, diepe ademhaling: Kussmaul-ademhaling - het lichaam probeert zuur uit te ademen
- Fruitige of acetonachtige ademgeur: Typerend voor ketonen
- Verwardheid of sufheid: Verminderd bewustzijn
- Hartkloppingen: Snelle hartslag door uitdroging
- Lage bloeddruk: Door vochtverlies
Direct 112 bellen bij:
- Bewustzijnsverlies of ernstige verwardheid
- Ernstig braken waardoor je niet kunt drinken
- Snelle, diepe ademhaling
- Ketonen hoog (boven 3,0 mmol/L in bloed) met symptomen
- Kind met hoge bloedsuiker en misselijkheid
Ketonen meten
Het meten van ketonen is essentieel om ketoacidose vroegtijdig te herkennen. Er zijn twee methoden:
Bloedketonenmeter (aanbevolen)
De bloedketonenmeter meet beta-hydroxyboterzuur, het belangrijkste keton in het bloed. Dit is de meest nauwkeurige methode.
- Onder 0,6 mmol/L: Normaal
- 0,6-1,5 mmol/L: Licht verhoogd - extra insuline nodig, herhaal na 1-2 uur
- 1,5-3,0 mmol/L: Verhoogd - risico op ketoacidose, contact arts
- Boven 3,0 mmol/L: Hoog - noodgeval, direct naar ziekenhuis
Urinesticks
Urinesticks meten aceton in de urine. Ze zijn goedkoper maar minder nauwkeurig - ze geven een vertraagd beeld en meten niet het belangrijkste keton.
- Negatief of spoor: Normaal
- Klein tot matig: Verhoogd - controleer bloedsuiker en neem extra insuline
- Groot tot zeer groot: Ernstig verhoogd - contact arts
Wanneer ketonen meten?
- Bij bloedsuiker boven 14 mmol/L (zeker als herhaaldelijk hoog)
- Bij ziekte (koorts, infectie, braken, diarree)
- Bij symptomen van ketoacidose
- Bij problemen met insulinetoediening (pompstoring, vergeten injectie)
- Bij zwangerschap met diabetes type 1
| Bloedketonen | Beoordeling | Actie |
|---|---|---|
| < 0,6 mmol/L | Normaal | Geen actie nodig |
| 0,6 - 1,5 mmol/L | Licht verhoogd | Extra insuline, veel drinken, herhaal na 2 uur |
| 1,5 - 3,0 mmol/L | Verhoogd | Contact diabetesteam of huisarts |
| > 3,0 mmol/L | Noodgeval | Direct naar spoedeisende hulp |
Oorzaken van ketoacidose
Ketoacidose ontstaat altijd door een (relatief) tekort aan insuline. De oorzaken kunnen worden ingedeeld in verschillende categorieën:
Insulineproblemen
- Vergeten insuline: Het overslaan van injecties of bolussen
- Insulinepomp-problemen: Lege batterij, lege reservoir, verstopte of losgekomen canule, knikken in slang
- Defecte insulinepen: Kapotte naald of pen
- Verkeerde dosering: Te weinig insuline gespoten
- Bedorven insuline: Insuline die bevroren is geweest of lang in de warmte heeft gelegen
Ziekte en infectie
- Infecties: Griep, longontsteking, urineweginfectie, COVID-19
- Koorts: Verhoogt de insulinebehoefte
- Braken en diarree: Kunnen leiden tot insulinetekort (minder eten = minder insuline denken)
Andere oorzaken
- Nieuwe diabetes: Type 1 diabetes kan zich presenteren met ketoacidose
- Hartinfarct of beroerte: Ernstige stress verhoogt insulinebehoefte
- Operatie of trauma: Lichamelijke stress
- Medicijnen: Corticosteroïden (prednison) verhogen bloedsuiker; SGLT2-remmers kunnen euglykemische ketoacidose veroorzaken
- Alcoholmisbruik: Kan hongerketon veroorzaken
- Drugs: Cocaïne kan ketoacidose uitlokken
Lees meer over diabetesmedicatie en wanneer je extra moet opletten.
Risicofactoren
Sommige mensen hebben een hoger risico op ketoacidose:
- Diabetes type 1: Vooral in de eerste jaren na diagnose
- Jongeren en adolescenten: Door wisselende hormonen en soms minder therapietrouw
- Insulinepompgebruikers: Bij pompfalen stopt de insulinetoediening volledig
- Eerdere ketoacidose: Verhoogt het risico op herhaling
- Psychische problemen: Depressie, eetstoornissen, diabulimie (bewust insuline weglaten)
- Slechte toegang tot zorg: Geen of onvoldoende insuline kunnen krijgen
- Alleen wonen: Niemand die waarschuwingssignalen opmerkt
- Laag inkomen: Kosten van insuline en meetmateriaal
- SGLT2-remmers: Risico op euglykemische ketoacidose
Diabulimie
Diabulimie is een eetstoornis waarbij mensen met type 1 diabetes bewust insuline weglaten om af te vallen. Dit is levensgevaarlijk en leidt tot herhaalde ketoacidose. Het vraagt om gespecialiseerde behandeling door een team van diabetoloog, psycholoog en diëtist.
Wat moet je doen bij verhoogde ketonen?
Het is cruciaal om snel te handelen wanneer ketonen verhoogd zijn. Hieronder een stappenplan:
Stap 1: Beoordeel de ernst
- Meet bloedsuiker en ketonen
- Beoordeel symptomen (misselijkheid, braken, buikpijn, ademhaling)
- Bel 112 bij ernstige symptomen of ketonen boven 3,0 mmol/L
Stap 2: Geef extra insuline
- Spuit snelwerkende insuline bij - meestal 10-20% van de dagdosis of volgens persoonlijk protocol
- Bij insulinepomp: spuit met pen en vervang infusieset en reservoir
- Stop nooit met insuline, ook niet als je niet eet
Stap 3: Drink veel
- Minimaal een glas water per uur
- Bij braken: kleine slokjes of ijsblokjes
- Suikervrije dranken als bloedsuiker hoog is
Stap 4: Monitor
- Meet bloedsuiker en ketonen elk uur
- Houd symptomen in de gaten
- Neem contact op met diabetesteam als ketonen niet dalen
Stap 5: Zoek de oorzaak
- Controleer insulinepomp of pen
- Denk aan infectie of andere ziekte
- Bespreek met diabetesteam hoe dit te voorkomen
Behandeling in het ziekenhuis
Ketoacidose wordt altijd in het ziekenhuis behandeld, vaak op de intensive care of medium care. De behandeling richt zich op drie pijlers:
1. Vocht toedienen
Bij ketoacidose is er ernstige uitdroging - soms liters vochttekort. Via een infuus wordt fysiologisch zout toegediend om het vochttekort aan te vullen en de bloeddruk te herstellen.
2. Insuline
Insuline wordt continu via een infuus gegeven om:
- De ketoproductie te stoppen
- De bloedsuiker geleidelijk te verlagen
- De verzuring te corrigeren
Later, als glucose in het infuus wordt toegevoegd, kan de insuline worden voortgezet tot de ketonen volledig verdwenen zijn.
3. Elektrolyten corrigeren
Vooral kalium is belangrijk. Hoewel het kalium in het bloed normaal of hoog kan lijken, is er een totaal kaliumtekort in het lichaam. Bij insulinetoediening daalt het kalium snel - aanvullen is essentieel om hartritmestoornissen te voorkomen.
Duur van de behandeling
De meeste patiënten herstellen binnen 24-48 uur. Criteria voor herstel zijn:
- Bloedsuiker onder 11 mmol/L
- Ketonen onder 0,6 mmol/L
- pH en bicarbonaat genormaliseerd
- Patiënt kan eten en drinken
Na herstel wordt gezocht naar de oorzaak en wordt besproken hoe herhaling te voorkomen. Vaak is een gesprek met de diabetoloog onderdeel van de nabehandeling.
Euglykemische ketoacidose
Euglykemische ketoacidose is een bijzondere vorm waarbij ketoacidose optreedt met een normale of slechts licht verhoogde bloedsuiker (meestal onder 14 mmol/L). Dit komt voor bij:
- SGLT2-remmers: Medicijnen als dapagliflozine (Forxiga), empagliflozine (Jardiance) en canagliflozine (Invokana)
- Zwangerschap: Door verhoogde insulinebehoefte en verminderde voedselinname
- Vasten of weinig eten: Bij ziekte of streng dieet
- Alcoholmisbruik: Verhindert glucoseproductie door de lever
SGLT2-remmers en ketoacidose
SGLT2-remmers (gliflozines) verlagen de bloedsuiker door glucose via de urine uit te scheiden. Hierdoor kan ketoacidose ontstaan met een misleidend normale bloedsuiker. Ziekteregels: stop SGLT2-remmers bij koorts, braken, diarree, operatie of vasten. Herstart pas als je weer normaal eet en drinkt.
Omdat de bloedsuiker niet sterk verhoogd is, wordt euglykemische ketoacidose vaak laat herkend. Meet daarom ook ketonen bij misselijkheid, braken of buikpijn - ook als de bloedsuiker normaal lijkt.
Preventie
De meeste gevallen van ketoacidose zijn te voorkomen met goede educatie en planning:
Dagelijks management
- Nooit insuline overslaan - ook niet bij ziekte of minder eten
- Regelmatig bloedsuiker meten (minimaal 4x per dag bij type 1)
- Heb ketonenmeetmateriaal in huis (strips of meter)
- Ken je persoonlijke correctieprotocol
- Controleer regelmatig pompmateriaal (infusieset, reservoir, batterij)
Insulineopslag
- Bewaar insuline in de koelkast (niet in de vriezer)
- In gebruik zijnde insuline mag op kamertemperatuur (max. 28 dagen)
- Bescherm tegen direct zonlicht en hitte
- Controleer de houdbaarheidsdatum
Educatie
- Volg diabeteseducatie voor kennis over ketoacidose
- Ken de ziekteregels (zie hieronder)
- Weet wanneer je hulp moet zoeken
- Bespreek een persoonlijk actieplan met je diabetesteam
Lees ook ons artikel over wanneer je naar een diabetoloog moet gaan.
Ziekteregels bij diabetes
Ziekte verhoogt het risico op ketoacidose. Volg deze regels bij koorts, infectie, braken of diarree:
De belangrijkste ziekteregels
- Stop nooit met insuline - je hebt juist méér nodig bij ziekte
- Meet vaker - bloedsuiker elke 2-4 uur, ketonen bij bloedsuiker boven 14
- Drink veel - minimaal 2-3 liter per dag
- Neem extra insuline volgens je persoonlijke protocol
- Eet koolhydraten als je kunt - zoute crackers, toast, soep
- Neem contact op met je diabetesteam als ketonen niet dalen
Wanneer contact opnemen?
- Ketonen blijven verhoogd ondanks extra insuline
- Je kunt niet drinken door braken
- Bloedsuiker blijft boven 20 mmol/L
- Je bent onzeker wat te doen
- Symptomen verergeren
Voorbereiding
Heb het volgende altijd in huis:
- Extra insuline (reserve)
- Ketonenstrips (bloed of urine) - let op houdbaarheidsdatum
- Suikervrije dranken
- Snelle suikers (dextro, limonade)
- Telefoonnummer diabetesteam en huisartsenpost
- Schriftelijk persoonlijk ziekteprotocol
Goede leefstijlgewoonten helpen je weerstand te verhogen en infecties te voorkomen.
Veelgestelde vragen
Wat is ketoacidose?
Ketoacidose (DKA) is een levensbedreigende complicatie waarbij het lichaam door insulinetekort vetten afbreekt in plaats van glucose. Hierbij ontstaan ketonen die het bloed verzuren. Het komt vooral voor bij diabetes type 1 maar kan ook bij type 2 optreden.
Wat zijn de alarmsignalen van ketoacidose?
De belangrijkste alarmsignalen zijn: extreme dorst en veel plassen, misselijkheid en braken, buikpijn, snelle en diepe ademhaling, fruitige of acetonachtige ademgeur, verwardheid of sufheid, en bloedsuiker vaak boven 14 mmol/L. Bij deze symptomen direct contact opnemen met arts of 112 bellen.
Hoe herken je ketonen?
Ketonen kun je meten met een bloedketonenmeter (meest nauwkeurig) of urinesticks. Meet ketonen bij bloedsuiker boven 14 mmol/L, bij ziekte, of bij symptomen van ketoacidose. Bloedketonen boven 1,5 mmol/L zijn verhoogd; boven 3,0 mmol/L is een noodgeval.
Wat zijn de oorzaken van ketoacidose?
De belangrijkste oorzaken zijn: te weinig insuline (vergeten injectie, defecte pomp, lege pen), infecties of ziekte, nieuwe diabetes (vaak ontdekt via ketoacidose), medicijnen (SGLT2-remmers), hart- of herseninfarct, en ernstige stress of trauma.
Hoe wordt ketoacidose behandeld?
Ketoacidose wordt in het ziekenhuis behandeld met: intraveneus vocht tegen uitdroging, insuline-infuus om ketonen te stoppen, elektrolytencorrectie (kalium), en behandeling van de onderliggende oorzaak. Behandeling duurt meestal 24-48 uur op een intensive care of medium care afdeling.
Kan ketoacidose voorkomen worden?
Ja, door: nooit insuline over te slaan, regelmatig bloedsuiker te meten, ketonen te meten bij ziekte of hoge bloedsuiker, ziekteregels te kennen en toe te passen, en tijdig contact op te nemen met je diabetesteam bij problemen. Goede educatie over ketoacidose is essentieel.
Conclusie
Ketoacidose is een ernstige maar grotendeels te voorkomen complicatie van diabetes. Het herkennen van de vroege signalen - hoge bloedsuiker, misselijkheid, snelle ademhaling, fruitige ademgeur - en snel handelen kan levensreddend zijn.
De belangrijkste boodschap: stop nooit met insuline bij ziekte, meet ketonen bij hoge bloedsuiker of ziekte, en zoek tijdig hulp. Zorg dat je ketonenmeetmateriaal in huis hebt en ken je persoonlijke ziekteprotocol.
Heb je vragen over ketoacidosepreventie of wil je een persoonlijk ziekteplan opstellen? Maak een afspraak met je diabetoloog of diabetesverpleegkundige.
Begeleiding bij diabetes nodig?
Een diabetoloog helpt je met educatie, ziekteplannen en preventie van complicaties zoals ketoacidose.
Vind een Diabetoloog