Diabetes bij Ouderen: Behandeling, Risico's en Tips

Diabetes bij 65-plussers

Diabetes komt veel voor bij ouderen. Ongeveer een kwart van alle 65-plussers in Nederland heeft diabetes of prediabetes. Dit aantal groeit door de vergrijzing en de toename van overgewicht.

Feiten en cijfers

Ongeveer 20-25% van de 65-plussers heeft diabetes type 2
Bij 80-plussers is dit nog hoger: tot 30%
Veel ouderen hebben al jaren diabetes (lange ziekteduur)
Bij sommigen wordt diabetes pas op latere leeftijd ontdekt
Diabetes type 1 op oudere leeftijd is zeldzaam maar komt voor

De symptomen van diabetes kunnen bij ouderen minder duidelijk zijn. Vermoeidheid, vaak plassen of dorst worden soms toegeschreven aan "de leeftijd" waardoor de diagnose vertraagd wordt.

Nieuwe diabetes op oudere leeftijd

Diabetes die na het 70e levensjaar ontstaat heeft vaak een milder beloop. De kans op complicaties in de resterende levensjaren is kleiner. Dit kan de behandelintensiteit beïnvloeden.

Wat maakt ouderen anders?

De behandeling van diabetes bij ouderen is complexer door diverse factoren die samenhangen met het ouder worden:

Fysiologische veranderingen

Verminderde nierfunctie: Beïnvloedt de keuze en dosering van medicijnen
Tragere maagontlediging: Kan de opname van voedsel en medicijnen beïnvloeden
Verminderd dorstgevoel: Verhoogt risico op uitdroging bij hoge bloedsuiker
Veranderde lichaamsamenstelling: Minder spiermassa, meer vetweefsel
Verminderde hormoonrespons: Minder adrenaline bij lage bloedsuiker

Multimorbiditeit

De meeste ouderen met diabetes hebben meerdere aandoeningen tegelijk:

Hart- en vaatziekten (hartfalen, doorgemaakt infarct)
Hoge bloeddruk
Nierziekte
Artrose en gewrichtsklachten
Oogproblemen (staar, maculadegeneratie)
Cognitieve problemen of dementie
Depressie

Polyfarmacie

Ouderen gebruiken vaak veel medicijnen (polyfarmacie). Dit verhoogt het risico op:

Medicijn-interacties
Bijwerkingen
Verkeerd medicijngebruik
Verminderde therapietrouw

Regelmatige medicatiebeoordeling door arts en apotheker is belangrijk. Soms kunnen medicijnen worden gestopt of vereenvoudigd.

Aangepaste behandeldoelen

De behandeldoelen voor diabetes worden bij ouderen individueel vastgesteld, rekening houdend met gezondheidstoestand, levensverwachting en persoonlijke wensen.

HbA1c-doelen

Het HbA1c (langetermijn bloedsuiker) doel hangt af van de individuele situatie:

Patiëntgroep	HbA1c-doel	Toelichting
Fitte oudere, lange levensverwachting	53-58 mmol/mol (7,0-7,5%)	Vergelijkbaar met jongere volwassenen
Matige gezondheid, comorbiditeit	58-64 mmol/mol (7,5-8,0%)	Balans tussen voordelen en risico's
Kwetsbare oudere, beperkte levensverwachting	64-75 mmol/mol (8,0-9,0%)	Symptoombestrijding, hypo's voorkomen
Palliatieve fase	Geen strikte doelen	Comfort en kwaliteit van leven

Andere behandeldoelen

Bloeddruk: Vaak is onder 150/90 mmHg voldoende bij kwetsbare ouderen
Cholesterol: Statines hebben ook op hogere leeftijd voordeel, maar worden soms gestaakt bij beperkte levensverwachting
Nuchter glucose: 6-10 mmol/L is vaak acceptabel

Shared decision making

De behandeldoelen worden samen met de patiënt (en eventueel familie) vastgesteld. Wat vindt de patiënt belangrijk? Wat zijn de wensen en prioriteiten? Dit gesprek is essentieel voor goede ouderenzorg.

Hypoglykemie bij ouderen

Hypoglykemie (lage bloedsuiker) is bij ouderen extra gevaarlijk en moet zoveel mogelijk worden voorkomen.

Waarom is hypo gevaarlijker bij ouderen?

Verminderde herkenning: Ouderen voelen de waarschuwingssignalen (trillen, zweten, hartkloppingen) minder goed
Valrisico: Duizeligheid en verwardheid verhogen het valrisico met kans op botbreuken
Hartproblemen: Hypo kan hartritmestoornissen en hartinfarcten uitlokken
Cognitieve schade: Ernstige en herhaalde hypo's zijn geassocieerd met cognitieve achteruitgang
Langzamer herstel: Het duurt langer voor de bloedsuiker weer normaal is

Risicofactoren voor hypo bij ouderen

Gebruik van insuline of sulfonylureumderivaten
Verminderde nierfunctie (medicijnen werken langer)
Onregelmatig eten of verminderde eetlust
Cognitieve problemen (vergeten te eten of dubbel medicatie nemen)
Alcoholgebruik
Lange diabetesduur
Eerdere ernstige hypo's

Hypo voorkomen is prioriteit

Bij kwetsbare ouderen is het voorkomen van hypoglykemie belangrijker dan het bereiken van een laag HbA1c. Een iets hogere bloedsuiker is veiliger dan het risico op een ernstige hypo met alle gevolgen van dien.

Medicatiekeuze bij ouderen

De keuze van diabetesmedicatie bij ouderen hangt af van de nierfunctie, bijkomende aandoeningen, hypo-risico en praktische factoren.

Metformine

Blijft eerste keus bij type 2 diabetes, mits de nierfunctie voldoende is:

Veroorzaakt geen hypoglykemie
Goedkoop en veel ervaring
Dosisaanpassing bij verminderde nierfunctie
Stop bij ernstige ziekte, operatie of contrastonderzoek

Sulfonylureumderivaten

Worden vaak vermeden of voorzichtig gebruikt bij ouderen:

Hoog risico op hypoglykemie, vooral bij verminderde nierfunctie
Langwerkende varianten (glibenclamide) worden afgeraden
Kortwerkende varianten (gliclazide) zijn veiliger
Vaak te vervangen door veiliger alternatief

GLP-1 agonisten

Moderne medicijnen met voordelen bij ouderen:

Laag risico op hypoglykemie
Beschermen hart en nieren
Helpen bij gewichtsverlies (maar let op ondervoeding)
Wekelijkse injecties (semaglutide, dulaglutide) verbeteren therapietrouw
Maagdarmbijwerkingen kunnen problematisch zijn

SGLT2-remmers

Bieden voordelen maar vereisen voorzichtigheid:

Beschermen hart en nieren
Laag hypo-risico
Risico op genitale schimmelinfecties
Risico op uitdroging (ouderen drinken vaak te weinig)
Voorzichtigheid bij verminderde nierfunctie
Ziekteregels belangrijk (stoppen bij ziekte)

DPP-4 remmers

Goede optie voor ouderen:

Geen hypoglykemie
Weinig bijwerkingen
Eenmaal daags tablet
Effect op HbA1c is matig
Dosisaanpassing bij nierfunctiestoornissen

Insuline

Bij ouderen wordt insuline vaak vereenvoudigd:

Eenmaal daags basaal-insuline is vaak voldoende
Maaltijdinsuline alleen als nodig
Langwerkende analogen (glargine, degludec) hebben minder hypo-risico
Hulp bij injecteren door thuiszorg indien nodig
Insulinepennen zijn makkelijker dan spuiten

Diabetes en cognitie

Er is een duidelijk verband tussen diabetes en cognitieve problemen. Dit beïnvloedt zowel het risico op dementie als de mogelijkheid tot zelfmanagement.

Diabetes en dementie

Diabetes verhoogt het risico op dementie met ongeveer 50-100%:

Vasculaire dementie: Door schade aan kleine bloedvaten in de hersenen
Alzheimer: Insulineresistentie speelt mogelijk een rol
Gemengde dementie: Combinatie van beide vormen

Risicofactoren voor cognitieve achteruitgang

Langdurig slecht gereguleerde diabetes
Herhaalde ernstige hypoglykemieën
Chronisch hoge bloedsuiker
Hoge bloeddruk
Vaatcomplicaties
Depressie

Cognitieve problemen en zelfmanagement

Cognitieve achteruitgang bemoeilijkt het diabetesmanagement:

Vergeten medicatie te nemen
Dubbele dosis nemen
Moeite met bloedsuiker meten
Onvermogen om hypo's te herkennen of te behandelen
Onregelmatig eten

Bij cognitieve problemen is vereenvoudiging van de behandeling en ondersteuning door mantelzorgers of thuiszorg essentieel.

Voeding bij oudere diabeten

De voedingsadviezen voor ouderen met diabetes verschillen van die voor jongere mensen. Ondervoeding is vaak een groter probleem dan overgewicht.

Prioriteiten verschuiven

Voldoende energie: Voorkom onbedoeld gewichtsverlies
Voldoende eiwit: Minimaal 1,0-1,2 gram per kg lichaamsgewicht voor spierbehoud
Genot: Eten moet lekker blijven, strikte beperkingen zijn minder belangrijk
Regelmatig eten: Voorkomt hypo's en zorgt voor stabiele energie

Risico op ondervoeding

Let op tekenen van ondervoeding:

Onbedoeld gewichtsverlies (>5% in een maand of >10% in zes maanden)
Verminderde eetlust
Spierzwakte
Vermoeidheid
Langzame wondgenezing

Geen streng dieet bij hoogbejaarden

Bij 80-plussers of kwetsbare ouderen is voldoende eten belangrijker dan een streng diabetesdieet. Een iets hogere bloedsuiker is acceptabel als de voedingstoestand goed blijft. Geniet van het eten.

Praktische tips

Eet regelmatig (3 maaltijden, eventueel tussendoortjes)
Neem voldoende eiwit bij elke maaltijd (vlees, vis, ei, zuivel, peulvruchten)
Drink voldoende (minimaal 1,5 liter, meer bij warm weer)
Kies voedsel dat je lekker vindt
Overweeg drinkvoeding bij verminderde eetlust
Laat je adviseren door een diëtist

Beweging en valpreventie

Beweging blijft belangrijk op oudere leeftijd. Het verbetert de bloedsuiker, conditie, spierkracht en balans, en vermindert het valrisico.

Voordelen van bewegen

Betere bloedsuikercontrole
Behoud van spiermassa en spierkracht
Betere balans en minder valrisico
Sterkere botten
Betere stemming en minder depressie
Betere cognitieve functie

Geschikte activiteiten

Wandelen: Elke dag een rondje, desnoods met rollator
Fietsen: Ook op een hometrainer of e-bike
Zwemmen of aquagym: Ontlast gewrichten
Stoelgymnastiek: Voor wie slecht ter been is
Tai chi of yoga: Goed voor balans en flexibiliteit
Lichte krachttraining: Met kleine gewichten of weerstandsbanden

Valpreventie

Ouderen met diabetes hebben een verhoogd valrisico door:

Hypoglykemie (duizeligheid, verwardheid)
Polyneuropathie (verminderd gevoel in de voeten)
Verminderd zicht
Medicatie-effecten
Spierzwakte

Balans- en krachttraining kunnen het valrisico verminderen. Vraag zo nodig een verwijzing naar een fysiotherapeut.

Tips voor mantelzorgers

Mantelzorgers spelen een cruciale rol bij de diabeteszorg voor ouderen, zeker wanneer er cognitieve problemen zijn of de zelfredzaamheid afneemt.

Ondersteuning bij diabeteszorg

Medicatie: Help met het klaarzetten of toedienen van medicijnen
Bloedsuiker meten: Assisteer of neem het over indien nodig
Hypo herkennen: Ken de signalen en weet wat te doen
Voeding: Zorg voor regelmatige, gezonde maaltijden
Afspraken: Begeleid naar controles en help met vragen

Communicatie met zorgverleners

Ga mee naar afspraken met de diabetoloog of huisarts
Bereid vragen voor
Noteer adviezen en afspraken
Signaleer veranderingen (gewichtsverlies, verwardheid, vallen)

Zorg voor jezelf

Mantelzorg is zwaar. Vergeet jezelf niet:

Vraag hulp aan thuiszorg of andere familieleden
Neem regelmatig pauze
Zoek lotgenotencontact
Vraag ondersteuning bij de gemeente (respijtzorg, dagopvang)

Diabetes in het verzorgingstehuis

In verzorgings- en verpleeghuizen vraagt diabetes om speciale aandacht. De behandeling wordt aangepast aan de situatie van de bewoner.

Behandelprincipes

Vereenvoudiging: Minder intensieve behandeling, minder prikken
Hypoglykemie voorkomen: Ruimere bloedsuikerdoelen
Kwaliteit van leven: Genot van eten, geen strenge beperkingen
Symptoomcontrole: Voorkomen van klachten door te hoge bloedsuiker

Medicatie in het verpleeghuis

Vaak vereenvoudiging van insulineschema's (eenmaal daags)
Stoppen van sulfonylureumderivaten vanwege hypo-risico
Stoppen van medicijnen met beperkt voordeel bij beperkte levensverwachting
Focus op medicijnen die klachten verminderen

Palliatieve fase

In de laatste levensfase wordt de diabetesbehandeling vaak gestopt of sterk verminderd:

Comfort en kwaliteit van leven staan voorop
Bloedsuiker meten meestal niet meer nodig
Insuline alleen als er klachten zijn door hoge bloedsuiker
Geen dieetbeperkingen - eten wat lekker is

Veelgestelde vragen

Wat is een goed HbA1c voor ouderen met diabetes?

Voor fitte ouderen is een HbA1c van 53-58 mmol/mol (7,0-7,5%) vaak het doel. Voor kwetsbare ouderen of mensen met beperkte levensverwachting kan een ruimer doel van 58-69 mmol/mol (7,5-8,5%) veiliger zijn om hypoglykemie te voorkomen. De behandeling wordt individueel afgestemd.

Waarom is hypoglykemie extra gevaarlijk voor ouderen?

Ouderen herkennen hypoglykemie vaak minder goed door verminderde waarnemingssignalen. Bovendien verhoogt een hypo bij ouderen het risico op vallen, botbreuken, hartproblemen en cognitieve achteruitgang. Herhaalde hypoglykemieën zijn geassocieerd met dementie.

Welke diabetesmedicatie is geschikt voor ouderen?

Metformine blijft eerste keus als de nierfunctie het toelaat. GLP-1 agonisten en SGLT2-remmers bieden voordelen voor hart en nieren. Sulfonylureumderivaten worden vaak vermeden vanwege hypoglykemierisico. Insuline wordt zo simpel mogelijk gedoseerd.

Moet een 80-jarige met diabetes nog streng dieet houden?

Nee, bij hoogbejaarden is voldoende eten en goede voedingstoestand belangrijker dan strikte voedingsregels. Ondervoeding is een groter risico dan een iets hogere bloedsuiker. Geniet van het eten en voorkom onbedoeld gewichtsverlies.

Kan diabetes dementie veroorzaken?

Diabetes verhoogt het risico op zowel vasculaire dementie als de ziekte van Alzheimer. Zowel chronisch hoge bloedsuiker als herhaalde hypoglykemieën zijn schadelijk voor de hersenen. Goede diabetescontrole zonder hypo's kan dit risico verminderen.

Hoe vaak moet een oudere de bloedsuiker meten?

Dit hangt af van de behandeling. Bij alleen tabletten: enkele keren per week of bij klachten. Bij insuline: dagelijks, vaak 1-4 keer. Een continue glucosemeter (CGM) kan nuttig zijn om hypo's te voorkomen en het prikken te verminderen.

Conclusie

Diabetes bij ouderen vraagt om een individuele benadering. De behandeldoelen worden aangepast aan de gezondheidstoestand en levensverwachting, met het voorkomen van hypoglykemie als belangrijke prioriteit.

Kwaliteit van leven staat voorop: geniet van het eten, blijf bewegen zoveel mogelijk, en accepteer dat de bloedsuiker niet perfect hoeft te zijn. Goede samenwerking tussen patiënt, familie, huisarts en diabetoloog is essentieel voor goede zorg.

Diabetes bij ouderen: een aangepaste aanpak